Ülseratif kolit, diğer adıyla irritabl bağırsak hastalığı, sindirim kanalını etkileyen ve genellikle uzun süreli olan kronik bir hastalıktır. Sindirim kanalının iç yüzeyindeki hasara bağlı olarak ülseratif kolit, tabakada bazı değişikliklere neden olur. Bu, iltihabi bir reaksiyonun sonucudur. Genellikle bağırsak iç yüzeyini etkileyen bu değişiklikler, bağırsak mukozasında ülserleşme, yara, şişkinlik, tahriş ve kanama gibi olumsuzluklara yol açar. Yani kısaca ülseratif kolit, bağırsak iç yüzeyindeki iltihaplanmaya verilen isimdir. Ülserlerle karakterize olduğu için bu isimle anılır. Bu hastalıkta sindirim kanalında bulunan ince bağırsak ve mide gibi bölümler etkilenmez.

Bu rahatsızlığın neden olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Bunun sebepleri hakkında bazı teoriler bulunmaktadır. Bu hastalık başkalarına bulaşmaz, ancak genetik geçiş özelliğine sahiptir. Ailesinde ülseratif kolit olan kişiler, diğerlerine oranla bu hastalığa daha yatkın olur. Özellikle alkol ve sigara kullananlarda ülseratif kolit oluşmasına zemin hazırlanır. Doğum kontrol hapı, aspirin ve antibiyotik kullanan kişilerde hastalığın şiddetlenmesine yardımcı olabilir. Uzmanlar, bağırsak duvarı bağışıklık sisteminin bağırsak tabakasında böyle iltihabi hasar oluşturabileceğini de belirtirler. Ancak yine de hastalığın oluşmasında kesin bir neden ortaya konamamaktadır.

Toplumda her yaştan kişiyi etkileyebilen ülseratif kolit, daha çok 16-40 yaşları arasında etkili olur. Kadın ve erkek eşit derecede etkilenir. İklimler de hastalığın ortaya çıkışında etkili olabilir. Dünya üzerinde en fazla Kuzey Amerika ve Kuzey Avrupa ülkelerinde görülür. Ülkemizde görülme sıklığı daha azdır. Hastaların yaklaşık %20 oranında birinci derece akrabaları da bundan etkilenir.

Ülseratif kolit, sindirim kanalında sadece kalın bağırsakta etkili olan bir hastalıktır. Tutulum yerine göre hastalık farklı isimlerle tanımlanır. Tutulum kalın bağırsakta olduğunda buna sadece kolit denir. Kalın bağırsağın tamamı bu hastalıktan etkilenirse buna pankolit, kalın bağırsağın son kısmı olan rektum tutulursa buna proktit, sadece inen kolon etkilendiyse buna da sol kolit adı verilir.

Kalın bağırsak, temel olarak bağırsaktaki suyun kana geri emilimini sağlar. Ülseratif kolit oluştuğunda ise bağırsak mukozasında hasar oluştuğu için bağırsağın bu önemli görevi aksar. Bu nedenle hastalarda ishal görülmeye başlar. Mukoza tabakasındaki hasar yüzünden meydana gelen iltihap sonucunda ülser ve kanama sorunu yaşanır. İshal yüzünden bağırsak hareketlerinin artması ve karın ağrısı sorunu yaşanır. Hastalarda makattan kan gelmesi, kanlı dışkılama, dışkılamanın ağrılı olması, sürekli ishal, acil dışkılama isteğinin olması, kramp tarzında karın ağrısı, ateş, kilo kaybı gibi belirtiler ortaya çıkar.

Ülseratif kolit hastalığının aktif döneminde vücut kırgınlığı, eklem ağrıları, halsizlik gibi belirtiler de diğerlerine eşlik edebilir. Sindirim kanalı dışındaki alanları etkileyen ülseratif kolit durumunda ise cilt döküntüsü, ağız yaraları, göz kanlanması gibi belirtiler de olabilir. Ancak bunlar daha nadir görülür. Yaşam boyu süren bu hastalığın alevlenme dönemleri ve sakin geçen dönemleri olur. Eğer tedavi edilmeye başlanırsa, hastaların aktif yaşamı fazla etkilenmeyebilir.

Karın ağrısı olan, kanlı ishal sorunu olan herkesin ülseratif kolit bakımından değerlendirilmesi gerekir. Öncelikle hastaların fiziki muayenesi yapılır. Kesin tanı için de bazı tetkikler yapılır. Gaitada parazit, bakteri incelemesi, anemi tetkiki, bağırsak iç yüzeyi incelemesi yapılır. Kalın bağırsakta kolonoskopi incelemesi yapılır. Bununla birlikte dışkıda kan sayımı ve amip incelemesinin de yapılması gerekir. Bu tetkikler ülseratif kolit hastalığının ayırıcı tanısı için yol gösterici olur.

Ülseratif kolit hastalığı kronik bir seyir izler, yani uzun yıllar devam eder. Hastalar kalın bağırsak kanseri bakımından da risk taşırlar. 8 yıldan fazla aktif hastalığı olan kişilerde kanser riski oldukça yükselir. Hastalık 10 yılı aştığında ise kanser riski her sene %1 kadar artar. Bu nedenle tedaviye ne kadar erken başlanırsa, hastalığın bu etkisinden korunmak mümkün olabilir. Bu hastalık, ani alevlenmeler ve sessiz dönemlerle seyreder. Alevlenme döneminde hastalarda ciddi belirtilere yol açan, sessiz dönemlerde ise sorun çıkarmayan bu hastalıkta tedavinin en önemli amacı hastanın yaşam kalitesinin yükseltilmesidir. Ayrıca bağırsak iç yüzeyindeki hasarın azaltılması, beslenme sorunlarının düzeltilmesi, belirtilerin şiddetinin azaltılması ve kanser oluşma riskinin düşürülmesidir.

Tedavide hastalardaki belirtilere göre bir değerlendirme yapılır. Tedavi planlamasında hastanın yaşı, cinsiyeti, hastalığın şiddeti gibi veriler göz önüne alınır. Tedavide ülseratif kolit diyeti, ilaç tedavisi ve cerrahi tedaviler ayrı ayrı uygulanabilir ya da bunlar kombine edilebilir. Hafif vakalarda ülseratif kolit hastalarındaki belirtilere yönelik bir tedavi uygulanır. İlerlemiş vakalarda ise kalın bağırsağın tamamı ameliyatla alınabilir. Şiddetli olgularda hem bağırsağın istirahat etmesi hem de ilaç tedavisinin yapılması gerekebilir. Bu hastalar hastanede yatarak tedavi edilir. Tedavide kolay sindirilen lifsiz besinlerden oluşan bir diyet uygulanır. Gerekirse damardan beslenmeye geçilir. Alınan yanıta uygun şekilde gerektiğinde hastalar ameliyat edilerek kalın bağırsağın alınmasına karar verilebilir.